ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΛΕΡΓΙΑ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

* Μύθος: Η αλλεργία στο γάλα είναι το ίδιο επικίνδυνη με τη δυσανεξία στη λακτόζη.

Πραγματικότητα: Θα πρέπει να γίνει σαφής διαχωρισμός των δύο καταστάσεων. Η δυσανεξία στη λακτόζη, που είναι υδατάνθρακας, οφείλεται στο ότι ο ασθενής δεν μπορεί να διασπάσει εύκολα την ουσία αυτή, με αποτέλεσμα την εμφάνιση κοιλιακών συμπτωμάτων παρόμοια με αυτά που νιώθουμε όταν ‘βαρυστομαχιάζουμε’. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει οποιοσδήποτε σημαντικός κίνδυνος. Αντίθετα, η αληθής αλλεργία στο γάλα οφείλεται σε ύπαρξη αντισωμάτων ή ειδικών κυττάρων, που αναγνωρίζουν τις πρωτεΐνες του γάλακτος, και θέτουν τον οργανισμό σε ‘πόλεμο’ όταν έρχονται σε επαφή με αυτές. Ενώ η δυσανεξία στη λακτόζη μπορεί να αντιμετωπιστεί με τροποποίηση της δίαιτας (προϊόντα ελεύθερα λακτόζης, κατανάλωση λιγότερου γάλακτος σε σχέση με τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά) ή αναπλήρωση του υπεύθυνου ενζύμου με τη μορφή χαπιού, η αληθής αλλεργία στο γάλα απαιτεί καταρχήν απόλυτη και αυστηρή αποφυγή του αλλεργιογόνου σε κάθε μορφή (γάλα ή γαλακτοκομικά προϊόντα), ώστε να εξαλειφθεί ο κίνδυνος επικίνδυνης αντίδρασης. Και ενώ στη δυσανεξία έναντι της λακτόζης το παιδί μπορεί να πειραματιστεί πάνω στην ποσότητα ή τη μορφή του γάλακτος που ανέχεται χωρίς συμπτώματα, στην αληθή αλλεργία η εισαγωγή οποιοασδήποτε μορφής ή ποσότητας πρωτεΐνης γάλακτος γίνεται μόνο μετά από αλλεργιολογική καθοδήγηση.

Πραγματικότητα: Αυτή είναι μια συνήθης παρεξήγηση, ακόμα και από πολλούς παιδιάτρους. Η αλήθεια είναι ότι η καθυστέρηση εισαγωγής των αλλεργιογονικών τροφών στη διατροφή του βρέφους μετά τους πρώτους 4-6 μήνες της ζωής έχει αποδειχθεί ότι περισσότερο ενισχύει παρά αποτρέπει την πιθανότητα ανάπτυξης τροφικής αλλεργίας. Αν κάτι μειώνει την πιθανότητα να δημιουργηθεί αλλεργία σε κάποιο τρόφιμο, είναι η τακτική λήψη της τροφής αυτής, στα πλαίσια ενός φυσιολογικού, υγιεινού διαιτολογίου. Η σύγχρονη επιστημονική τάση, λοιπόν, είναι να μην αποφεύγονται τροφές ως ‘αλλεργιογονικές’ κατά την εισαγωγή των στερεών τροφών στα βρέφη. Οι περισσότεροι σχετικοί διεθνείς επιστημονικοί οργανισμοί – παιδιατρικοί, αλλεργιολογικοί και γαστρεντερολογικοί – έχουν από το 2008 εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες, με τις οποίες συστήνεται η πρώιμη (κατά προτίμηση μεταξύ 4-6 μηνών ζωής) εισαγωγή όλων των ομάδων στερεών τροφών, συμπεριλαμβανομένων των σιτηρών, του αυγού και του ψαριού. Ένα επιπλέον κέρδος φαίνεται να προκύπτει αν η πρώιμη αυτή εισαγωγή των στερεών τροφών γίνει παράλληλα με το μητρικό θηλασμό, που διευκολύνει τη ‘φιλική αντιμετώπιση’ των πιθανών αλλεργιογόνων από το αμυντικό σύστημα του βρέφους.

Πραγματικότητα: Η πρόγνωση της τροφικής αλλεργίας, δηλαδή ο χρόνος που εκτιμούμε ότι θα διαρκέσει, εξαρτάται πρωταρχικά από το ίδιο το τρόφιμο. Για παράδειγμα, η αλλεργία στο γάλα ή στο αυγό τυπικά ξεπερνιούνται μέσα σε λίγα χρόνια, ενώ αντίθετα η αλλεργία στους ξηρούς καρπούς, όταν είναι σοβαρή, μπορεί να διαρκέσει και ισόβια. Ακόμα σημαντικότερο ρόλο παίζει το είδος του μοριακού αλλεργιογόνου της τροφής. Ας πούμε ότι η κάθε ομάδα τροφίμων περιέχει ‘καλά’ και ‘κακά’ αλλεργιογόνα – είναι διαφορετικό κάποιο παιδί να αναγνωρίζει ως αλλεργιογόνα αυτά με την ευνοϊκότερη από εκείνα με τη δυσμενέστερη πρόγνωση. Οπότε ακόμα και στην περίπτωση των ξηρών καρπών για παράδειγμα, υπάρχουν ασθενείς που ξεπερνούν ευκολότερα την αλλεργία και άλλοι που διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο για πολλά χρόνια. Η ανάλυση του μοριακού προφίλ της αλλεργίας από τον ειδικό ιατρό μπορεί να δώσει τέτοιου είδους πληροφορίες.

* Μύθος: Αν υποπτευόμαστε ότι το παιδί έχει αλλεργία στο αγελαδινό γάλα, μια ασφαλής εναλλακτική είναι τα προϊόντα από κατσικίσιο γάλα.

Πραγματικότητα: Τόσο το κατσικίσιο, όσο και το πρόβειο γάλα παρουσιάζουν σημαντική ομοιότητα στις αλλεργιογονικές πρωτεΐνες σε σχέση με το αγελαδινό γάλα. Κατά συνέπεια, αν ένα παιδί έχει διάγνωση αλλεργίας στο αγελαδινό γάλα, τα προΐόντα γάλακτος άλλων θηλαστικών θα πρέπει να αποφεύγονται με την ίδια αυστηρότητα. Οι περιπτώσεις εκλεκτικής αλλεργίας στο γάλα κάποιου θηλαστικού, πχ μόνο του αγελαδινού ή μόνο του κατσικίσιου, είναι εξαιρετικά σπάνιες.

* Μύθος: Τα βιολογικά τρόφιμα είναι ασφαλέστερα για τα αλλεργικά παιδιά.

Πραγματικότητα: Η τροφική αλλεργία αφορά τις πρωτεΐνες των τροφών, που είναι παρούσες τόσο στα συμβατικά, όσο και στα βιολογικά τρόφιμα. Η κατανάλωση οργανικών ή βιολογικών τροφίμων βοηθά στην αποφυγή τοξικών, μολυσμένων ή μεταλλαγμένων ειδών, οπότε και προτείνεται όταν είναι δυνατόν. Όμως, δεν προσφέρει κάτι έναντι των συμβατικών τροφίμων στην αποφυγή των αλλεργικών αντιδράσεων.

Πραγματικότητα: Η τροφική αλλεργία στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων προκαλείται από φυσικές πρωτεΐνες των τροφίμων, όπως οι πρωτεΐνες του γάλακτος, του αυγού, του ψαριού ή των ξηρών καρπών. Σε σπάνιες περιπτώσεις, κάποια συντηρητικά ή πρόσθετα των τροφίμων μπορούν να πυροδοτήσουν συμπτώματα που μοιάζουν με αλλεργικά, όπως για παράδειγμα κοκκινίλα στο δέρμα, ζάλη ή ήπια δύσπνοια. Και στις περιπτώσεις αυτές πάντως, η αντίδραση είναι περισσότερο ‘ερεθιστική’ παρά πραγματικά αλλεργική και δεν μπορεί να είναι επικίνδυνη για τη ζωή. Αντίθετα, η αλλεργία στις φυσικές πρωτεΐνες των τροφών μπορεί να είναι επικίνδυνη. Ευτυχώς, υπάρχουν διαγνωστικά εργαλεία που μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τις υπεύθυνες τροφές, ώστε να αποφεύγεται η εκδήλωση αντιδράσεων.

Πραγματικότητα: Αυτός είναι ένας επικίνδυνος μύθος. Ακόμη κι αν όλες οι προηγούμενες αντιδράσεις περιορίστηκαν σε λίγα και ήπια συμπτώματα, όπως για παράδειγμα απλή φαγούρα στο στόμα, υπάρχει η πιθανότητα να επακολουθήσει βαριά, ακόμη και επικίνδυνη για τη ζωή, αντίδραση σε επόμενη λήψη της αλλεργιογόνου τροφής.

Η βαρύτητα της αντίδρασης μπορεί να είναι διαφορετική κάθε φορά και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος του αλλεργιογόνου, την ποσότητα της τροφής, τη μαγειρική επεξεργασία, τη συνύπαρξη άλλων παραγόντων στο παιδί όπως μια ίωση, ενδεχόμενη μυική άσκηση κλπ. Μάλιστα, στις περισσότερες από τις καταγεγραμμένες θανατηφόρες αντιδράσεις σε κάποιο τρόφιμο, δεν είχε προηγηθεί σοβαρή αντίδραση στην ίδια τροφή. Επομένως, είναι σημαντικό κανείς να αναζητά ιατρική συμβουλή, ακόμα και σε περίπτωση ήπιων αντιδράσεων.

Πραγματικότητα: Αυτό δεν είναι απαραίτητα σωστό. Οι εξετάσεις αυτές δε δίνουν απάντηση του τύπου ‘ναι ή όχι’ για πιθανή τροφική αλλεργία. Αντίθετα, μας πληροφορούν μόνο για την ποσότητα των αντισωμάτων εναντίον μιας τροφής, που μπορεί να είναι χαμηλή, μέτρια ή υψηλή.

Η ύπαρξη πραγματικής αλλεργίας εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως το είδος του μοριακού αλλεργιογόνου, τη συχνότητα λήψης της τροφής ή το προηγούμενο ιστορικό του ασθενή. Ένας υγιής άνθρωπος μπορεί κάλλιστα να έχει κάποιες θετικές τιμές σε εξέταση τύπου RAST, χωρίς να σημαίνει ότι είναι αλλεργικός στις αντίστοιχες τροφές.

Η λανθασμένη ερμηνεία των εξετάσεων αυτών συχνά οδηγεί σε υπερβολικές διαγνώσεις ‘πολλαπλής τροφικής αλλεργίας’ και στον αχρείαστο αποκλεισμό ολόκληρων ομάδων τροφών από το διαιτολόγιο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η ’μετάφραση’ των εξετάσεων να γίνεται από κατάλληλα εκπαιδευμένο ιατρό.

Πραγματικότητα: Αυτό είναι αλήθεια, μόνο για συγκεκριμένα αλλεργιογόνα όμως. Για παράδειγμα, το μοσχάρι ή το καρότο μπορεί σε κάποια παιδιά να προκαλούν συμπτώματα μόνο όταν δεν είναι καλά μαγειρεμένα. Ομοίως, πολλά αλλεργικά παιδιά που είναι αλλεργικά στο αυγό μπορούν να το ανεχθούν σε ψημένη μορφή, ενδεχομένως μέσα σε κάποιο κέικ. Αυτό όμως δεν ισχύει για όλους τους ασθενείς και για όλα τα αλλεργιογόνα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του φυστικιού ή της σόγιας, των οποίων η αλλεργιογονική ισχύς μπορεί και να αυξηθεί με συγκεκριμένο τρόπο μαγειρέματος. Με τις κατάλληλες κατευθύνσεις από εξειδικευμένο ιατρό, η μητέρα μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτές τις ιδιαιτερότητες των τροφίμων για να εντάξει περισσότερα τρόφιμα στη διατροφή του αλλεργικού παιδιού, χωρίς να το θέτει σε κίνδυνο αντίδρασης.

Πραγματικότητα: Αυτός είναι ένας ιδιαίτερα επικίνδυνος μύθος. Όταν η αλλεργική αντίδραση είναι αναφυλακτική, δηλαδή παρουσιάζονται συμπτώματα σε διάφορα σημεία του σώματος και από διάφορα όργανα, τότε η καταλληλότερη αντιμετώπιση είναι η άμεση χορήγηση της αδρεναλίνης.

Επειδή μάλιστα η χορήγηση πρέπει να γίνει επειγόντως, και οπωσδήποτε πριν μεταφερθεί το παιδί σε κάποιο νοσοκομείο, οι γονείς αλλεργικών παιδιών με πιθανότητα αναφυλακτικής αντίδρασης λαμβάνουν από το γιατρό τους ειδικό αυτο-ενέσιμο στυλό αδρεναλίνης με την κατάλληλη δόση για το βάρος σώματος, καθώς και ειδική εκπαίδευση, ώστε να είναι ικανοί να τη χορηγήσουν μόνοι τους. Θα πρέπει να τονιστεί με κάθε έμφαση ότι η αδρεναλίνη είναι το μόνο φάρμακο που μπορεί να εξουδετερώσει μια επικίνδυνη αναφυλακτική αντίδραση, και ότι τα οφέλη από τη χορήγησή της είναι δυσανάλογα μεγαλύτερα από τους ενδεχόμενους κινδύνους.

Πραγματικότητα: Η τροφική αλλεργία προκαλείται με συγκεκριμένο μηχανισμό, από λανθασμένη ‘αναγνώριση’ των πρωτεΐνών κάποιας τροφής. Δεν υπάρχει κάποιος μαγικός συνδυασμός τροφίμων που να ενεργοποιεί ενδεχόμενη ‘κρυφή’ αλλεργία.