Η πρόπολη είναι κολλώδης ουσία, που παράγουν οι μέλισσες, η οποία προκύπτει από την συλλογή ρητινωδών εκκρίσεων από τους φλοιούς φυτών, και την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες. Η πρόπολη χρησιμοποιείται από τις μέλισσες για να στεγανοποιήσουν και να απολυμαίνουν το εσωτερικό της κυψέλης. Από την αρχαιότητα είχαν αποδοθεί θεραπευτικές ιδιότητες στην πρόπολη ενώ τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται ευρέως ως «φάρμακο» με αντιμικροβιακές και επουλωτικές ιδιότητες.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ετερογενές υλικό η χημική σύσταση του οποίου διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τα φυτά και τα δέντρα που χρησιμοποιούν οι μέλισσες. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 300 διαφορετικά χημικά συστατικά σε εκχυλίσματα πρόπολης. ^{1, 2}

Η μεγάλη αυτή ετερογένεια και η απουσία τυποποίησης καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη μελέτη και την πρόβλεψη τόσο των βιολογικών ιδιοτήτων, όσο και των αλλεργικών αντιδράσεων. Είναι αξιοσημείωτο το ότι από τους διεθνείς οργανισμούς η πρόπολη δεν χαρακτηρίζεται ούτε ως έκδοχο, ούτε ως φάρμακο, ούτε ως φυτικό προϊόν παραδοσιακής χρήσης. ^{3, 4}

Αλλεργιογόνα

Εκτιμάται ότι μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί 26 μείζονα αλλεργιογόνα στην πρόπολη.⁵ Τα σημαντικότερα αλλεργιογόνα θεωρούνται οι εστέρες του καφεικού οξέος και λιγότερο οι εστέρες του cinnamic acid. Γενικά δεν υπάρχουν αρκετές βιβλιογραφικές αναφορές που να έχουν μελετηθεί με ακρίβεια τα αλλεργιογόνα της πρόπολης σε αλλεργικούς ασθενείς. Η πρόπολη έχει κοινά αλλεργιογόνα με το Βάλσαμο του Περού και το κολοφόνιο με αποτέλεσμα να παρατηρούνται πολύ συχνά διασταυρούμενες αντιδράσεις.^{6, 7}

Ευαισθητοποίηση

Η πρόπολη μπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις με μεγάλη ποικιλία κλινικών εικόνων ανάλογα με την οδό ευαισθητοποίησης, οδηγώντας σε αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα, κνίδωση, ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, αγγειοοίδημα και αναφυλακτικό shock. ^{5, 8} Οι συνηθέστερες αντιδράσεις είναι οι δερματικές και προκαλούνται από την επαφή μελισσοκόμων με την πρόπολη ή την τοπική εφαρμογή διαφόρων παραφαρμακευτικών «βιολογικών» προϊόντων. ^9-13

Αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα

Η αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα είναι η συχνότερη αλλεργική αντίδραση στην πρόπολη και προκαλείται κυρίως σε μελισσοκόμους. Υπολογίζεται ότι 3-6% των μελισοκόμων είναι αλλεργικοί στην πρόπολη.^{14, 15}  Αερογενής δερματίτιδα έχει αναφερθεί σε άτομα του περιβάλλοντός τους.¹⁶ «Επαγγελματική» δερματίτιδα έχει επίσης αναφερθεί σε μουσικούς, αγρότες και οδοντοτεχνίτες.^17-20

Ενώ μέχρι πρόσφατα τα περιστατικά αφορούσαν επαγγελματίες ,λόγω της συχνής έκθεσης, τελευταία υπάρχει πολύ μεγάλη αύξηση στο γενικό πληθυσμό λόγω της χρήσης σκευασμάτων με πρόπολη για ιατρικούς λόγους. Σε ένα πρόσφατο άρθρο, ανασκοπούνται τα ποσοστά επιπολασμού των θετικών επιδερμιδικών tests (patch tests) από διάφορες μελέτες και εκτιμώνται από 0,5-15%.²¹ Υπάρχει μια γενικότερη εκτίμηση στην ιατρική κοινότητα ότι τα ποσοστά αυξάνονται συνεχώς λόγω της αύξησης χρήσης πρόπολης (ειδικά τοπικών προϊόντων). Προτείνεται μάλιστα, ,μετά από μελέτη 31689 ασθενών σε 46 ευρωπαϊκά δερματολογικά τμήματα, η πρόπολη να προστεθεί στη σειρά των βασικών Ευρωπαϊκών αλλεργιογόνων (European baseline series).²²

Άλλες δερματικές αντιδράσεις

Κηλιδοβλατιδώδη εξανθήματα, πολύμορφο ερύθημα, ελκώδης στοματίτιδα, χειλίτιδα, αγγειοοίδημα, σταθερό φαρμακευτικό εξάνθημα είναι ορισμένες από τις αντιδράσεις που έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία.^{11-13, 23} Σε σχέση πάντως με την εξ επαφής δερματίτιδα αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά (case reports). Σε 18 ανεπιθύμητες αντιδράσεις στην πρόπολη που καταγράφηκαν στο ιταλικό σύστημα φαρμακοεπαγρύπνησης από το 2002 έως το 2007 υπήρχαν 8 περιστατικά με δερματικές αντιδράσεις διαφορετικές από την εξ επαφής δερματίτιδα.⁹  

Αμέσου τύπου αλλεργικές και αναφυλακτικές αντιδράσεις

Οι αμέσου τύπου αντιδράσεις στην πρόπολη είναι μεμονωμένες και αποτελούν case reports στη βιβλιογραφία. Ένα 10 χρονο παιδί, γιος μελισσοκόμου, με αλλεργία στη μέλισσα παρουσίαζε υποτροπιάζοντα αγγειοοιδήματα σε επαφή με πρόπολη.²⁴ Ένας 48 χρονος 6 ώρες μετά από τοπική εφαρμογή πρόπολης για κυνάγχη, παρουσίασε λαρρυγγικό οίδημα και τελικά κατέληξε. Σημειώνεται ότι δεν έγιναν διαγνωστικά τεστ που να αποδεικνύουν την αιτιολογική συσχέτιση.⁸ Στη βάση δεδομένων της ιταλικής υπηρεσίας φαρμακοεπαγρύπνησης που αναφέρθηκε παραπάνω υπάρχουν 6 περιστατικά που νοσηλεύτηκαν και 2 που χαρακτηρίστηκαν απειλητικά για τη ζωή. ^{9, 25}

Ομάδες Υψηλού Κινδύνου

Όπως ήδη αναφέρθηκε οι μελισσοκόμοι (ως ειδική «επαγγελματική ομάδα») αποτελούν ομάδα  υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη αλλεργίας στην πρόπολη. Αν και η αντίδραση στο τσίμπημα της μέλισσας δε φαίνεται να συσχετίζεται με την αλλεργία στην πρόπολη είναι ενδιαφέρον ότι όσοι μελισσοκόμοι έχουν αλλεργία στην πρόπολη και δεν τσιμπιόνται για μεγάλο διάστημα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για βαρύτερη αντίδραση σε ένα νέο νυγμό.¹⁵

Οι ασθενείς με γνωστή αλλεργία στο Βάλσαμο του Περού έχουν μεγάλη πιθανότητα για αλλεργία στην πρόπολη λόγω των κοινών συστατικών αλλά και της διασταυρούμενης αντιδραστικότητας που υπάρχει.^{21, 26, 27} Το Βάλσαμο του Περού (M pereirae) είναι ένα κοινό αλλεργιογόνο που απαντάται σε γευστικούς παράγοντες, αρωματικά προϊόντα, ορισμένα καρυκεύματα και προϊόντα που περιέχουν φλούδα εσπεριδοειδών.

Δεν υπάρχουν αποδείξεις για αυξημένη πιθανότητα ευαισθητοποίησης ή κλινικής αλλεργίας στα άτομα με αλλεργική προδιάθεση (ατοπικά άτομα). Από τα αποτελέσματα της ιταλικής φαρμακοεπαγρύπνσης προκύπτει ότι 6 από τα 16 περιστατικά συνέβησαν σε ασθενείς με αλλεργική προδιάθεση (4 από αυτά ήταν παιδιά).²⁵ Η γνωστή πάντως αλλεργία σε προϊόντα μέλισσας θα μπορούσαν δυνητικά να αυξήσουν την πιθανότητα αλλεργικής αντίδρασης στην πρόπολη. 

Συμπέρασματα

Η πρόπολη είναι μια εξαιρετικά ετερογενής ουσία με πάρα πολλά συστατικά με αποτέλεσμα τόσο η βιολογική όσο και η αλλεργιογονική συμπεριφορά της να παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία ανάλογα με τη χημική της σύσταση. Οι αλλεργικές αντιδράσεις που προκαλεί στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι εξ επαφής δερματίτιδες και σπανιότερα αμέσου τύπου, απειλητικές για τη ζωή αντιδράσεις. Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση της φαίνεται ότι έχει αυξήσει σημαντικά την ευαισθητοποίηση και την κλινική αλλεργία στα προϊόντα που περιέχουν πρόπολη.

Βιβλιογραφία

1. Zabaiou N, Fouache A, Trousson A, Baron S, Zellagui A, Lahouel M, et al. Biological properties of propolis extracts: Something new from an ancient product. Chemistry and physics of lipids. 2017;207(Pt B):214-22.
2. Huang S, Zhang CP, Wang K, Li GQ, Hu FL. Recent advances in the chemical composition of propolis. Molecules. 2014;19(12):19610-32.
3. [6/12/2018]; Available from: https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory/herbal-products/herbal-medicinal-products-questions-answers.
4. ; Available from: https://www.accessdata.fda.gov/scripts/cder/iig/index.cfm.
5. Cifuentes L. Allergy to honeybee … not only stings. Current opinion in allergy and clinical immunology. 2015;15(4):364-8.
6. Shi Y, Nedorost S, Scheman L, Scheman A. Propolis, Colophony, and Fragrance Cross-Reactivity and Allergic Contact Dermatitis. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2016;27(3):123-6.
7. Walgrave SE, Warshaw EM, Glesne LA. Allergic contact dermatitis from propolis. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2005;16(4):209-15.
8. Hsu CY, Chiang WC, Weng TI, Chen WJ, Yuan A. Laryngeal edema and anaphalactic shock after topical propolis use for acute pharyngitis. The American journal of emergency medicine. 2004;22(5):432-3.
9. Menniti-Ippolito F, Mazzanti G, Santuccio C, Moro PA, Calapai G, Firenzuoli F, et al. Surveillance of suspected adverse reactions to natural health products in Italy. Pharmacoepidemiology and drug safety. 2008;17(6):626-35.
10. Budimir V, Brailo V, Alajbeg I, Vucicevic Boras V, Budimir J. Allergic contact cheilitis and perioral dermatitis caused by propolis: case report. Acta dermatovenerologica Croatica : ADC. 2012;20(3):187-90.
11. Cho E, Lee JD, Cho SH. Systemic contact dermatitis from propolis ingestion. Annals of dermatology. 2011;23(1):85-8.
12. Komericki P, Kranke B. Maculopapular exanthem from propolis: case report and review of systemic cutaneous and non-cutaneous reactions. Contact dermatitis. 2009;61(6):353-5.
13. Ramien ML, Pratt MD. Fixed drug eruption to ingested propolis. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2012;23(4):173-5.
14. Munstedt K, Kalder M. Contact allergy to propolis in beekeepers. Allergologia et immunopathologia. 2009;37(6):298-301.
15. Munstedt K, Hellner M, Hackethal A, Winter D, von Georgi R. Contact allergy to propolis in beekeepers. Allergologia et immunopathologia. 2007;35(3):95-100.
16. Walls AC, Silvestri DL. Prevention of airborne propolis-induced allergic contact dermatitis with barrier cream. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2012;23(3):128-9.
17. Monti M, Berti E, Carminati G, Cusini M. Occupational and cosmetic dermatitis from propolis. Contact dermatitis. 1983;9(2):163.
18. Lieberman HD, Fogelman JP, Ramsay DL, Cohen DE. Allergic contact dermatitis to propolis in a violin maker. Journal of the American Academy of Dermatology. 2002;46(2 Suppl Case Reports):S30-1.
19. Kiec-Swierczynska M, Krecisz B, Swierczynska-Machura D. [Most frequent causes of allergic contact dermatitis in farmers: based on material collected in the Nofer Institute of Occupational Medicine, Lodz]. Medycyna pracy. 2003;54(3):237-43.
20. Langan SM, English JS. Occupational contact dermatitis from propolis in a dental technician. Contact dermatitis. 2007;56(1):43.
21. de Groot AC. Propolis: a review of properties, applications, chemical composition, contact allergy, and other adverse effects. Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2013;24(6):263-82.
22. Wilkinson M, Gallo R, Goossens A, Johansen JD, Rustemeyer T, Sanchez-Perez J, et al. A proposal to create an extension to the European baseline series. Contact dermatitis. 2018;78(2):101-8.
23. Bellegrandi S, D’Offizi G, Ansotegui IJ, Ferrara R, Scala E, Paganelli R. Propolis allergy in an HIV-positive patient. Journal of the American Academy of Dermatology. 1996;35(4):644.
24. Callejo A, Armentia A, Lombardero M, Asensio T. Propolis, a new bee-related allergen. Allergy. 2001;56(6):579.
25. Menniti-Ippolito F, Mazzanti G, Vitalone A, Firenzuoli F, Santuccio C. Surveillance of suspected adverse reactions to natural health products: the case of propolis. Drug safety. 2008;31(5):419-23.
26. Hausen BM. Evaluation of the main contact allergens in propolis (1995 to 2005). Dermatitis : contact, atopic, occupational, drug. 2005;16(3):127-9.
27. Hausen BM, Evers P, Stuwe HT, Konig WA, Wollenweber E. Propolis allergy (IV). Studies with further sensitizers from propolis and constituents common to propolis, poplar buds and balsam of Peru. Contact dermatitis. 1992;26(1):34-44.