Allergikos
Η τελευταία επιδημία του κορονοϊού έχει οδηγήσει τον κόσμο σε όλα τα μέρη της γης να αγοράζει απεγνωσμένα μάσκες προστασίας προσώπου, όπως ποτέ ξανά. Ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Tedros Adhanom Gbreyesus ανέφερε την τελευταία εβδομάδα ότι «η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μία τεράστια αναστάτωση στην αγορά των προσωπικών μέσων προστασίας» και ότι «οι αγοραστικές απαιτήσεις είναι 100 φορές περισσότερες από το φυσιολογικό και οι τιμές 20 φορές πιο υψηλές». Και όλο αυτό συμβαίνει την ίδια στιγμή που δεν έχει αποδειχθεί αν οι μάσκες προσώπου, από μόνες τους, είναι ικανές να μας προφυλάξουν έναντι της λοίμωξης απ’ τον κορονοϊό. Αντίθετα, η επιστημονική κοινότητα φαίνεται να συμφωνεί ότι το πλύσιμο των χεριών είναι πιο σημαντικό.
Παρ’όλα αυτά, δεν πρέπει να βλέπουμε αυτήν την αγοραστική μανία ως δείγμα παράλογης συμπεριφοράς πανικού εξαιτίας μιας επιδημίας. Αν αναλογιστεί κανείς τον ιστορικό και πολιτισμικό χαρακτήρα της χρήσης της προστατευτικής μάσκας , θα δει ότι στην Κίνα για παράδειγμα, είχε κατά καιρούς άλλη σημασία πέραν της προστασίας από τις εκάστοτε λοιμώξεις. Οι μάσκες είναι ένδειξη ιατρικής «μόδας» καθώς επίσης και δείγμα διασφάλισης της λειτουργίας μιας κοινωνίας εν μέσω μιας επιδημίας.
Οι μάσκες προστασίας, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, εφευρέθηκαν στην Κίνα πριν από εκατό χρόνια, την περίοδο που η πολιτεία της Κίνας προσπαθούσε να περιορίσει μια άλλη επιδημία με ιατρικά μέσα. Το φθινόπωρο του 1910, όταν η επιδημία της πανώλης – το στέλεχος που προκαλούσε πνευμονία- έπληξε τις βορειοανατολικές επαρχίες της Κινεζικής αυτοκρατορίας ( η περιοχή αυτή ήταν τότε γνωστή ως Μαντζουρία), οι κινεζικές αρχές παραβίασαν τελικά τη μακρόχρονη αντιπαράθεσή τους με τις μεθόδους της Δυτικής ιατρικής. Κάλεσαν τότε τον Wu Lien-teh ( γνωστό και ως Wu Liande ), έναν λαμπρό νεαρό ιατρό που καταγόταν από την Κίνα, αλλά είχε εκπαιδευτεί στο Cambridge και τον διόρισαν επιβλέποντα των προσπαθειών τους να σταματήσουν την εξάπλωση της μάστιγας της πανώλης.
Πολύ γρήγορα o Wu συμπέρανε ότι η διασπορά και διάδοση της πανώλης δεν οφειλόταν πια στα ποντίκια, αλλά γινόταν μέσω του αέρα. Ο ισχυρισμός αυτός ήταν αυθαίρετος αλλά όπως αποδείχτηκε ήταν σωστός. Έτσι λοιπόν ο Wu απέδειξε την υπόθεσή του εφαρμόζοντας τις ήδη υπάρχουσες χειρουργικές μάσκες – που ήταν κατασκευασμένες από ρολό βαμβακιού μέσα σε γάζα- σε όλο το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, παροτρύνοντάς τους να τις φορούν. Παράλληλα, φρόντισε να φορούν μάσκες όλοι οι πάσχοντες και οι άμεσοι συγγενείς τους, ενώ μοίρασε αρκετές και στο κοινό.
Οι Γιαπωνέζοι και Ευρωπαίοι συνάδελφοί του Wu παρέμεναν σκεπτικοί ως προς το μέτρο της μάσκας, μέχρι και το θάνατο ενός επιφανούς Γάλλου ιατρού που δεν φορούσε μάσκα, ακόμα κι όταν εξέταζε ασθενείς με πανώλη. Οι μάσκες από γάζα υιοθετήθηκαν τελικά πολύ γρήγορα από όλους και μάλιστα, εκτός από απλό ιατρικό εργαλείο, για πολλούς έγιναν “φυλαχτό”,αφού συνήθιζαν να τις σφραγίζουν σε ιερούς ναούς πριν τις φορέσουν. Το στέλεχος της πανώλης που προκαλούσε πνευμονία, ήταν θανατηφόρο για όποιον είχε μολυνθεί, και μερικές φορές ο θάνατος συνέβαινε μέσα στο πρώτο 24 ωρο από την έναρξη των συμπτωμάτων. Μέχρι την υποχώρηση της επιδημίας, τον Απρίλιο του 1911, είχαν πεθάνει περίπου 60,000 άνθρωποι και υπολογίζεται ότι οι μάσκες του Wu απέτρεψαν πολύ μεγαλύτερη καταστροφή.
Οι μάσκες λοιπόν δεν αποτέλεσαν απλώς ένα δραστικό μέσο προστασίας: έγιναν σύμβολο της θέσης της Κίνας ως ένα μοντέρνο και επιστημονικά ενημερωμένο κράτος και έθνος. Και ο Wu το γνώριζε καλά αυτό, γι’αυτό και φρόντισε να αποθανατίσει πολύ σχολαστικά με φωτογραφίες όλες τις δραστηριότητές του εναντίον της πανώλης και να μετατρέψει τη μάσκα σε εμβληματικό σύμβολο κινεζικής πρωτοπορίας σε σχέση με την ιατρική της Δύσης. Ανάμεσα σε Ιανουάριο και Μαρτιο του 1911, οι εφημερίδες ανά τον κόσμο παρουσίαζαν στιγμιότυπα με τις μάσκες του Wu- που λίγο έως πολύ έμοιαζαν με τις σημερινές – ήταν φθηνές και πρακτικές, εύκολες στην παραγωγή τους και για τους περισσότερους πολύ αποτελεσματικές. Έτσι υιοθετήθηκαν γρήγορα ξανά όταν το 1918 ξεσπασε η Ισπανική γρίππη.
Στη Δύση η χρήση της μάσκας δεν κράτησε πολύ πέραν του 2ου παγκοσμίου πολέμου.Αντιθέτως, στην Κίνα οι μάσκες παρέμειναν στην επικαιρότητα ως σύμβλο ιατρικού μοντερνισμού και χρησιμοποιήθηκαν σε όλες τις κρίσεις δημόσιας υγείας, όπως κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας, όταν ο Mao Zedong υποστήριξε ότι οι HΠΑ βομβάρδισαν τη νεοσυσταθείσα κομμουνιστική χώρα με βιολογικά όπλα. Μέχρι και τα τέλη του 20ου αιώνα οι μάσκες στην Κίνα και το Hong Kong χρησιμοποιούνταν για προστασία από την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Οι μάσκες επανήλθαν πάλι στο προσκήνιο στην επιδημία του SARS το 2002-3, οπότε υιοθετήθηκε από όλους ξανά ως προσωπικό αντι-ιϊκό μέτρο στην Κίνα αλλά και αλλού στην ανατολική Ασία. Αναφέρεται ότι πάνω από το 90% των κατοίκων του Hong Kong φόρεσαν μάσκες κατά τη διάρκεια της επιδημίας του SARS και οι φωτογραφίες του “μασκοφορεμένου πλήθους” – ακριβώς όπως το 1911 αλλά με την τεχνογνωσία του 21ου αιώνα – έκαναν το γύρο του κόσμου ξανά.
Στη Δύση η εικόνα του Ασιάτη με τη μάσκα χρησιμοποιείται πολλές φορές σκόπιμα και σαρκαστικά σαν ενδειξη διαφορετικότητας. Αλλά στην ανατολική Ασία η μάσκα έχει αποκτήσει το νόημα της αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας, τη στιγμή ειδικά που η κοινωνία γίνεται ευάλλωτη στο διχασμό, που προκαλεί ο φόβος, ανάμεσα στους υγιείς και τους αρρώστους.
Πλήθος μελετών από την επιδημία του SARS έδειξαν ότι η χρήση της μάσκας οδήγησε στο να καλλιεργηθεί οικειότητα και σχέσεις εμπιστοσύνης στους ανθρώπους απέναντι στον κίνδυνο. Οι κοινωνιολόγοι επισημαίνουν ότι: η χρήση της μάσκας προάγει την αίσθηση της κοινής μοίρας, της αμοιβαίας υποχρέωσης και του καθήκοντος του πολίτη. Επιπροσθέτως, φέρνει κοντά τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν μία κοινή απειλή και αμβλύνει δευτερογενείς κινδύνους που έπονται της επιδημίας και τέτοιοι είναι η ανομία αλλά και η καταπάτηση “άγραφων” νόμων.
Έτσι λοιπόν η κατανόηση μιας επιδημίας, όχι μόνο σα βιολογικό φαινόμενο αλλά και σαν κοινωνική διαδικασία, αποτελεί το κλειδί της επιτυχίας στον περιορισμό και την καταστολή αυτής. Τα μέλη μιας κοινωνίας φορούν μάσκες προστασίας για να αποτρέψουν τη νόσηση αλλά και ως ένδειξη συνεργασίας και αλληλεγγύης κάτω απ’το “βάρος” της μετάδοσης και της μόλυνσης.
